Literatürdeki Aidiyet Hatalarının Tespitinde Dijital Analiz Yöntemlerinin Kullanımı: Çatalcalı’nın Fetvalarının Karaçelebizâde’ye Nispeti Üzerine Bir Araştırma
Literatürde el-Fetâvâ, Karaçelebizâde Abdülaziz Efendi’nin fetvalarını içeren bağımsız bir eser olarak tanıtılmaktadır. Ancak bu değerlendirme, yalnızca tek bir nüshaya dayandırılmış ve eserin aidiyeti konusunda yeterli kanıtlar sunulmamıştır. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi’nin Şehid Ali Paşa Ko...
Saved in:
| Main Authors: | , |
|---|---|
| Format: | Article |
| Language: | English |
| Published: |
Sirnak University
2025-06-01
|
| Series: | Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi |
| Subjects: | |
| Online Access: | https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4483758 |
| Tags: |
Add Tag
No Tags, Be the first to tag this record!
|
| Summary: | Literatürde el-Fetâvâ, Karaçelebizâde Abdülaziz Efendi’nin fetvalarını içeren bağımsız bir eser olarak tanıtılmaktadır. Ancak bu değerlendirme, yalnızca tek bir nüshaya dayandırılmış ve eserin aidiyeti konusunda yeterli kanıtlar sunulmamıştır. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi’nin Şehid Ali Paşa Koleksiyonu’nda 01048-001 numarasıyla kayıtlı olan ve Şeyhülislam Karaçelebizâde Abdülaziz Efendi’ye nispet edilen el-Fetâvâ adlı yazmanın mukaddimesinde ya da ferağ kaydında doğrudan aidiyet belirten bir ibare bulunmamaktadır. Mevcut nüshada yalnızca sonradan eklenmiş olduğu düşünülen bir not ve zahriye sayfasında yer alan bir ifade yer almaktadır. Bu durum, eserin aidiyetini doğrulamak için yetersizdir. Ancak, ilgili eserin Karaçelebizâde’ye ait olduğunu gösteren yeterli kanıt olmadığı halde literatürde bu kabule dayalı olarak birçok akademik çalışma yapılmıştır. El-Fetâvâ özelinde bir yüksek lisans tezi yazılmış, Karaçelebizâde Abdülaziz Efendi hakkında yazılan bir kitapta el-Fetâvâ’da yer alan bazı konulardaki fetvalar transkribe edilerek Karaçelebizâde’ye nispet edilmiştir. Ayrıca birçok güncel akademik çalışmada el-Fetâvâ’ya atıf yapılmış ve bu eserde yer alan fetvaların Karaçelebizâde Abdülaziz Efendi’nin fetvaları olduğu kabul edilmiştir. Bu çalışma, güncel akademik metinlerde de devam eden bu değerlendirmelerin hatalı olduğunu ortaya koymakta, el-Fetâvâ’nın aidiyeti ve içeriğini ele alarak literatürde uzun süredir devam eden bu yanlış kabule dikkat çekmektedir. Akademik literatürde bir yazma eserin aidiyetini belirlerken tek bir nüshaya dayanmanın doğurduğu sorunlar göz önüne alındığında, bu çalışmada kullanılan yöntemler benzer araştırmalar için model oluşturabilecek niteliktedir. Çalışmada, Osmanlı fetva mecmualarının karşılaştırılmasında yapay zekâ destekli metin analiz yöntemleri kullanılmış ve elde edilen bulgular geleneksel mukayeseli yöntemlerle doğrulanmıştır. TÜBİTAK destekli bir projede geliştirilen yapay zekâ destekli metin analizi yöntemleri kullanılarak, iki mecmua arasında metinsel benzerlikler incelenmiş, öncelikle örneklem olarak seçilen vakıf hukuku fetvalarının transkripsiyonları kullanılarak bir veri seti oluşturulmuş, metinler, veri temizleme ve standardizasyon süreçlerinden geçirilmiştir. Daha sonra Term Frequency-Inverse Document Frequency (TF-IDF) yöntemiyle metinler matematiksel vektörlere dönüştürülmüş ve kosinüs benzerliği metriğiyle karşılaştırılmıştır. Ayrıca ilgili mecmualardaki fetvaların tamamı manuel olarak mukayese edilmiştir. Karşılaştırmalar neticesinde elde edilen bulgular, Karaçelebizâde Abdülaziz Efendi’ye atfedilen fetvaların aslında Çatalcalı Ali Efendi’ye ait olduğunu, diğer bir ifadeyle Karaçelebizâde Abdülaziz Efendi’ye ait müstakil bir fetva mecmuasının bulunmadığını ortaya koymaktadır. Bununla birlikte, bazı fetvalarda anlamı etkilemeyen küçük lafız farklılıklarının bulunduğu tespit edilmiştir. Bu farklılıkların, müstensihlerin istinsah sürecinde yaptığı değişikliklerden veya transliterasyon farklarından kaynaklandığı düşünülmektedir. Öte yandan çalışmada yüzlerce fetva içeren yapıştırma fetva mecmuaları taranarak Karaçelebizâde Abdülaziz Efendi’ye ait olduğu kesin olarak belirlenmiş imzalı fetvalar incelenmiş ve bu fetvaların Fetâvâ-yı Ali Efendi’de yer almadığı tespit edilmiştir. Bu bulgu, Karaçelebizâde’ye ait fetvaların Çatalcalı Ali Efendi’nin hazırladığı fetva mecmuasına dahil edilmiş olma ihtimalini ortadan kaldırmaktadır. Ayrıca çalışma sırasında Karaçelebizâde Abdülaziz Efendi’ye ait olduğu düşünülen Fetâvâ es-Sultâniyye adlı bir esere rastlanmış, ancak yapılan incelemeler sonucunda bu eserin bir fetva mecmuası olmayıp, temel fıkıh meselelerini ele alan muhtasar bir metin olduğu belirlenmiştir. Bu çalışma, el-Fetâvâ adlı yazmanın müstakil bir derleme olmadığını, aksine Fetâvâ-yı Ali Efendi adlı mecmuadaki fetvaları içerdiğini ortaya koymaktadır. Ayrıca, yapay zekâ destekli metin analiz yöntemlerinin Osmanlı hukuk literatürünün incelenmesinde uygulanabilirliğini göstererek, bu alandaki akademik araştırmalara yenilikçi bir metodolojik yaklaşım sunmaktadır. |
|---|---|
| ISSN: | 2146-4901 |