Hadis Şerhlerinde Üslûb-ı Hakîme Dair Bazı Tespit ve Tenkitlerin Değerlendirmesi
Belâgat, sadece estetik bir anlatım biçimi değil, aynı zamanda dinî metinlerin derinliğini ve maksadını doğru bir şekilde kavrayabilmek için vazgeçilmez bir ilimdir. Hadislerde yer alan söz sanatları, Hz. Peygamber’in irşad üslûbunu ve eğitim yöntemlerini anlamada önemli bir anahtar işlevi görür. Bu...
Saved in:
| Main Author: | |
|---|---|
| Format: | Article |
| Language: | Arabic |
| Published: |
Trabzon University
2025-06-01
|
| Series: | Trabzon İlahiyat Dergisi |
| Subjects: | |
| Online Access: | https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4649457 |
| Tags: |
Add Tag
No Tags, Be the first to tag this record!
|
| Summary: | Belâgat, sadece estetik bir anlatım biçimi değil, aynı zamanda dinî metinlerin derinliğini ve maksadını doğru bir şekilde kavrayabilmek için vazgeçilmez bir ilimdir. Hadislerde yer alan söz sanatları, Hz. Peygamber’in irşad üslûbunu ve eğitim yöntemlerini anlamada önemli bir anahtar işlevi görür. Bu sanatlar içerisinde üslûb-ı hakîm, hem sözdeki inceliği hem de muhatabın yönlendirilmesini esas alması bakımından müstesna bir yere sahiptir. Genel olarak, “bir söze veya soruya, muhatabın beklemediği şekilde karşılık vermek ya da soru sorana talep etmediği bir cevap vermek” şeklinde tanımlanan bu sanat, belâgat literatüründe Kur’an âyetleri ve hadisler üzerinden örneklendirilmiştir. Özellikle hicrî 8. yüzyıldan itibaren kaleme alınan hadis şerhlerinde bu konuya dikkat çekilmiş, hadislerdeki üslûb-ı hakîmin mahiyeti ve hikmetleri üzerine çeşitli yorumlar yapılmıştır. Hadis şârihleri kimi zaman yalnızca “burada üslûb-ı hakîm vardır” demekle yetinirken, çoğu kez bu tespitlerini detaylı izahlarla desteklemişlerdir. Ancak, hadislerde üslûb-ı hakîmin varlığına dair yapılan değerlendirmeler, şerhler arasında farklı görüşlerin ortaya çıkmasına neden olmuş ve bazı hadislerin üslûb-ı hakîm sanatını ihtiva edip etmediği konusunda tartışmalar yaşanmıştır. Şârihler arasındaki temel ihtilaf, Hz. Peygamber’in verdiği cevabın sorunun beklenen cevabı olup olmadığı hususunda toplanmaktadır. Bu noktada, bir hadiste Hz. Peygamber’in doğrudan değil, dolaylı bir cevap vermesi, bazı âlimler tarafından üslûb-ı hakîm olarak değerlendirilirken, bazıları tarafından bağlamın farklı yorumlanması gerektiği şeklinde ele alınmıştır. Bu çalışmada öncelikle üslûb-ı hakîmin belâgat ilmindeki yerine bakılmış ve ardından hadislerdeki üslûb-ı hakîm konusu hadis âlimlerinin değerlendirmeleri ışığında ele alınmış, konu etrafında ortaya konan tespitler, açıklamalar ve tenkitler incelenmiştir. Böylece, hadis ilmi çerçevesinde üslûb-ı hakîmin nasıl tespit edildiği ve bu konudaki farklı görüşlerin hangi dayanaklara sahip olduğu ortaya konmaya çalışılmıştır. Hadis şerhlerinde yapılan bu tartışmalar, yalnızca üslûb-ı hakîmin varlığını tespit etme meselesi değil, aynı zamanda Hz. Peygamber’in sözlerinin anlaşılma biçimleri açısından da önemli ipuçları sunmaktadır. |
|---|---|
| ISSN: | 2651-4559 |