شناسایی عوامل سازنده و محدود کننده شادکامی زناشویی مبتنی‌بر آموزه‌های اسلامی؛ شادکامی تسهیل‌گر تربیت
خانواده به‌عنوان کانون اصلی تأمین نیازهای مختلف انسان، اساساً بر باورها، رفتارها و عواطف اعضای خانواده تأثیر اجتناب‌ناپذیری دارد، بنابراین کیفیت عملکرد خانواده، سلامت اعضای خانواده و به‌تبع آن، اجتماع را تحت تأثیر قرار می‌دهد (نجفی و همکاران، 1403). در درون نظام خانواده نیز، استحکام و دوام زیرمنظومه...
Saved in:
| Main Authors: | , , |
|---|---|
| Format: | Article |
| Language: | Persian |
| Published: |
Research Institute of Hawzah and University
2025-06-01
|
| Series: | تربیت اسلامی |
| Subjects: | |
| Online Access: | https://islamicedu.rihu.ac.ir/article_2348_1403ccc94050ea2242ebf343ac87ec41.pdf |
| Tags: |
Add Tag
No Tags, Be the first to tag this record!
|
| Summary: | خانواده به‌عنوان کانون اصلی تأمین نیازهای مختلف انسان، اساساً بر باورها، رفتارها و عواطف اعضای خانواده تأثیر اجتناب‌ناپذیری دارد، بنابراین کیفیت عملکرد خانواده، سلامت اعضای خانواده و به‌تبع آن، اجتماع را تحت تأثیر قرار می‌دهد (نجفی و همکاران، 1403). در درون نظام خانواده نیز، استحکام و دوام زیرمنظومه همسری، کلید ثبات خانواده محسوب می‌شود؛ به‌گونه‌ای که عملکرد این زیرمنظومه بر سلامت خانواده تأثیر فراوان گذاشته و مشکل آن به همه‌ی خانواده سرایت می‌کند (زهراکار و جعفری، 1402).
از موضوعات مهم در زندگی، تأمین زندگی‌ای موفق و کامیاب و همراه با خوشبختی و شادکامی است که در ادبیات دین، از آن به‌عنوان «حیات طیبه»، و «سعادت» و مانند آن، و در روان‌شناسی مثبت‌نگر از آن به‌عنوان «زندگی خوب» یا «کیفیت زندگی» و یا «سعادت و شادکامی» یاد می‌شود. شادی و نشاط در قرآن و روایات، دارای ضوابط و معیارهای خاصی است که براساس آن معیارها، به ممدوح و مذموم تقسیم‌بندی می‌شوند. در آیات قران کریم به‌صورت کلی به شادی پرداخته شده، اما در احادیث به‌صورت مفصل و جزئی به شادی و اسباب آن اهتمام خاص نشان داده شده است (پسندیده، 1397).
امروزه میزان زیادی از مشکلات بهداشت روانی ناشی از ارتباط های مختل و تعارض در حل مسائل زندگی است. وجود مشکلات زناشویی علاوه‌بر ضروری ساختن وجود متخصصین در امر درمان زناشویی، لزوم مداخلات پیشگیرانه برای رفع مشکلات بالقوه قبل از ورود متخصصین در امر درمان زناشویی، لزوم مداخلات پیشگیرانه برای رفع مشکلات بالقوه قبل از حادث شدنشان را نیز ضروری می‌سازد. ضرورت داشتن شیوه‌نامه های آموزشی - روانی که مبتنی‌بر فرهنگ و ارزش‌های آن جامعه باشد نقش مؤثری در ارتقا بهداشت روانی اعضای خانواده خواهد داشت. ضرورت پژوهش حاضر نیز در راستای این نقش تعریف می شود.
روش: پژوهش حاضر از لحاظ رویکرد کیفی، از نظر هدف کاربردی، از لحاظ پارادایم تفسیری و از نظر روش مطالعه اسنادی می‌باشد. در روش پژوهش اسنادی، محقق به دنبال بررسی اهداف ذهنی و درک مقاصد پنهان یک متن نمی‌باشد. در روش اسنادی، تلاش پژوهشگر این اســت که از درک مقاصد و انگیزههای اسناد، یا تحلیل‌های تأویلی یک متن، بیرون آمده و آن را به‌عنوان گفتمان نوشتاری نویسنده و زبان مکتوب، قبول کرده و مورد استناد قرار دهد (مهرطلب و همکاران، 1402).
در پژوهش حاضر برای مطالعه‌ی اسنادی، از روش هفت گامی (ساندلوسکی و باروس، 2006؛به نقل از مهرطلب و همکاران، 1402) استفاده شده است. این مراحل عبارتند از:
مرحله اول: تنظیم سؤال‌های پژوهش؛
مرحله دوم: مروری بر پیشینه؛
مرحله سوم: انتخاب متون مناسب؛
مرحله چهارم: استخراج اطلاعات متون؛
مرحله پنجم: تحلیل و ترکیب یافتههای کیفی؛
مرحله ششم: کنترل کیفیت.
سؤال‌های مورد بررسی در پژوهش حاضر عبارت بودند از:
1. مؤلفههای اصلی شادکامی مبتنی‌بر آموزه های اسلامی کدام‌ها هستند؟
2. مؤلفههای فرعی شادکامی کدام‌ها هستند؟
منظور از پیشینه، هم پیشینه نظری و هم پیشینه پژوهشی می‌باشد. در این مرحله کتاب‌ها، مقالات، پایان‌نامه و رسالههای مرتبط با شادکامی، کیفیت زتدگی مبتنی‌بر آموزه های اسلامی توسط پژوهشگر جمع‌آوری شد. از بین مقالات، پایان‌نامه، رساله و کتب انتخاب‌شده، تعداد 29 کتاب و مقاله مورد استفاده قرار گرفت.
یافته‌ها: ازدواج و تشکیل خانواده یک اصل اساسی برای دوام و بقای جوامع است که بستر تربیت اجتماعی و شکل‌گیری شخصیت فردی را فراهم می‌کند. ازدواج باید معیارهایی برای سنجش موفقیت یا شکست داشته باشد. در زمینه تهیه برنامه شادکامی اسلامی می‌توان به پژوهش زارع مبارک‌آبادی و همکارن (1401) و در زمینه ساخت و پرسشنامه شادکامی اسلامی به پژوهش آذربایجانی و علی محمدی (1389) اشاره نمود. در این پژوهش محققین سعی نمودند با انجام تحلیل استادی، عوامل سازنده و آسیب‌رسان شادکامی زناشویی براساس آموزه‌های اسلامی را شناسایی نمایند. با بررسی آیات و روایات و مطالعه متون معتبر، می‌توان عوامل موثر بر شادکامی زناشویی را در دو حیطه:
الف) عوامل سازنده و ایجاده کننده شادکامی زناشویی.
ب) عوامل مخرب و محدود کننده شادکامی زناشویی نام برد.
نتایج نشان داد که شادکامی زناشویی براساس آموزه‌های اسلامی دارای دو مفهوم فراگیر به نام:
الف) عوامل سازنده شادکامی زناشویی.
ب) عوامل محدودکننده شادکامی زناشویی می‌باشد.
عوامل سازنده شادکامی دارای شش مضمون سازمان‌دهنده (خردورزی، باورهای دینی، کارهای شایسته و اخلاق نیکو، عبادت‌ها، عناصر مادی و لذت‌های طبیعی و آیین همسرداری و بهداشت خانه) و دارای 52 مضمون پایه است.
بحث: تأثیر شادکامی و سلامت روانی همسران در ثبات و پایداری رابطه زناشویی بسیار ضروری می‌باشد؛ بخاطر اینکه شادکامی و رضایت زوجین زمینه مواجه شدن مدبرانه و عاقلانه با بسیاری از چالش‌های زندگی زناشویی را فراهم می‌نماید که همین امر، تضمین‌کننده دوام و پایداری رابطه زناشویی می‌باشد. شادی باعث رشد آگاهی، خلاقیت و فعالیت فرد شده و روابط اجتماعی افراد را تسهیل می‌کند (لاورنس و همکاران، 2019). عده‌ای از محققان عقیده دارند انسان‌های بانشاط و شادکام افرادی هستند که در سنجش اطلاعات سوگیری مثبت دارند (توماس، جی.ان.، آلپر، بی. ا.، و گلیسون، اس، 2017). انسان‌های بانشاط و شادکام افرادی برونگرا، خلاق، سالم، فرهیخته، دارای روابط انسانی و دوستانه پایدار و با دوام و نگرش‌های مذهبی محکم هستند (راجپات، 2017).
برخی از نظریه‌پردازان و پژوهشگران، نائل آمدن به نشاط و شادکامی را از طریق توجه به هدف‌های معنوی، مذهبی، ارزش‌ها، نیازهای اساسی، معنادار بودن زندگی و علاقه و محبت به خدا امکان‌پذیر می‌دانند و عقیده دارند افراد مذهبی با داشتن چنین عقاید و ارزش‌های متعالی، می‌توانند نشاط، سلامت و شادکامی خود را ارتقا دهند (وید، جی بی، هیز، آر بی، وید، جی. اچ، بکنشتاین، جی. دبلیو، ویلیامز، ک. دی، و باجاج، جی. اس، 2018). این در حالی است که داشتن ارزش و معنا در زندگی، احساس تعلق به منبعی والا و امید داشتن به خداوند متعال، از راهبردهایی می‌باشد که این افراد می‌نوانند در مقابله و برخورد با چالش‌ها و مشکلات زندگی، استرس کمتری را تجربه کنند. بانشاط بودن و شاد زیستن بلندمدت و کوتاه‌مدت تحت تأثیر فاکتورهای درونی و برونی فراوانی می‌باشد و معنویت، دینداری از طریق تقویت عوامل درونی از جمله یافتن معنا در زندگی و مفاهیمی از قبیل: بخشش، صبر، توکل، امیدواری، علاقه اجتماعی، شکرگزاری و قدردانی، مهربانی و تاب‌آوری می‌تواند زمینه‌ساز نشاط و شادکامی در انسان باشد (دب، اس.، توماس، اس.، بوز، ا.، و اسواثی، تی، 2020).
خدامحوری از مهم‌ترین معیارهای شادی و نشاط در قرآن و روایات است. در سبک زندگی اسلامی عمق عواطف، نگرش‌های فرد و اعتقادات وی سنجیده نمی‌شوند، بلکه رفتارهای فرد مورد سنجش قرار می‌گیرند. نخستین گام به‌منظور بهبود بخشیدن به روابط خانوادگی سالم برنامه‌های آموزش زودهنگام است. ضرورت پژوهش حاضر نیز در راستای این نقش تعریف می‌شود. نتایج بدست‌آمده برای تدوین شیوه‌نامه آموزشی - روانی شادکامی مبتنی‌بر آموزه‌های اسلامی توسط پژوهشگر مورد استفاده قرار خواهد گرفت. |
|---|---|
| ISSN: | 1735-4536 2588-4611 |