Kelimelerin Etimolojisinde Âyetlerle İstişhâd ve Kıraat Referansları: Muhtâru’s-Sıhâh Örneği
Dinî ilimler alanında yazılmış metinlerde, özellikle de Arap dili sözlüklerinde bir kelimenin tanımı yapılırken, aklî ya da naklî bir delil getirilmesi suretiyle tanımın sağlam, isabetli ve güvenilir olduğu ortaya konur. Böylece ilgili kelime, genel geçer bir hüviyet kazanır ve daha iyi anlaşılmış o...
Saved in:
| Main Author: | |
|---|---|
| Format: | Article |
| Language: | English |
| Published: |
Sirnak University
2025-06-01
|
| Series: | Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi |
| Subjects: | |
| Online Access: | https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4523285 |
| Tags: |
Add Tag
No Tags, Be the first to tag this record!
|
| Summary: | Dinî ilimler alanında yazılmış metinlerde, özellikle de Arap dili sözlüklerinde bir kelimenin tanımı yapılırken, aklî ya da naklî bir delil getirilmesi suretiyle tanımın sağlam, isabetli ve güvenilir olduğu ortaya konur. Böylece ilgili kelime, genel geçer bir hüviyet kazanır ve daha iyi anlaşılmış olur. Bu bağlamda âyetlerle istişhâd veya kıraat farklılıklarına temasta bulunma, dinî metinlerde geçen herhangi bir kelime, kavram veya konunun izahı cihetinde başvurulan öncelikli referanslardandır. Esasında kıraat farklılıkları da âyetlerle istişhâd kapsamına girmektedir. Zira sahih olan farklı kıraatler ya da kıraat vecihleri Hz. Peygamber’e kadar ulaşan bir isnada sahip oldukları için Kur’ân kabul edilmektedir. Arap dili özelinde bakıldığında, geçmişten günümüze bu dilde yazılmış birçok sözlükte Kur’ân âyetlerinden istişhâd etme yöntemine ve bu kapsamda değerlendirilen kıraat referanslarına başvurulduğu görülmektedir. Çünkü bu sözlükler, Arap dilini konuşanların kahir ekseriyetinin kutsal kitabı olan Kur’ân’ı, temel kaynak olarak kabul etmektedir. Böylece sözlük terminolojisinde kullanılan bazı kelime ve kavramların anlamlandırılmasında Kur’ân’ın etkisi kaçınılmaz olmuştur. Ebû Bekir er- Râzî’nin (öl. 666/1268) Arap dili alanında kaleme aldığı ve Cevherî’nin (öl. 400/1009) es-Sıhâh/Tâcü’l-lüğa ve sıhâhu’l-‘arabiyye isimli eserinden ihtisâr ettiği Muhtâru’s-Sıhâh adlı sözlükte, kelimeler üzerinde yapılan önemli dilsel tahlillerin yanında çok sayıda âyet istişhâdına da yer verilmiştir. Bunun yanı sıra Muhtâru’s-Sıhâh’ta yer yer kıraat referanslarına da başvurularak ele alınan kelime açıklanmış, böylece kıraat farklılığının manaya etkisi ortaya konulmuştur. Arapça alfabetik düzene göre yazılan ve kelimelerin izahında sarf, nahiv, belâgat, şiir gibi Arap dilinin farklı disiplinlerinin verilerinden istifade edilen sözlükte, neredeyse her sayfada bir âyet istişhâdı görmek mümkündür. Muhtâru’s-Sıhâh’ın incelendiği bu çalışmada öncelikle bu eserin ve müellifinin hayatı ve ilmi kişiliği hakkında kısa bir bilgi verilmiştir. Ardından konunun muhtevasına uygun olarak dinî metinlerde üzerinde durulan meseleyi ya da iddia edilen görüşü delillendirme yöntemlerinden olan istişhâd yöntemi ve kıraat referanslarına ana hatlarıyla değinilmiştir. Bu kapsamda Muhtâru’s-Sıhâh‘ta yer alan âyet istişhâdları detaylıca incelenmiş, ayrıca kıraat farklılıklarının manaya etkisinin görülebilmesi açısından kıraat referanslarına müstakil bir başlıkta yer verilmiştir. Âyetlerle İstişhâd Yöntemi ve Kıraat Referansları konu başlığı altında kelime yapısına göre isimler, fiiller ve harfler, alt başlıklara ayrılarak incelenmiş ve bu bağlamda yapılan istişhâd örnekleri gösterilmiştir. Aynı şekilde kıraat referansları da ele alınarak Muhtâru’s-Sıhâh isimli sözlüğün kıraatlerden nasıl istişhâd ettiği örnekler üzerinden analiz edilmiştir. Her ne kadar muhtasar olan bu sözlükte kıraat alanına yönelik sistemli ve detaylı bilgilere yer verilmese de eserin kıraatlerden tamamıyla hâlî olmadığı görülmüştür. Zira üzerinde durulan kelime veya kavramla ilgili bazen kıraat vecihlerine değinilmiş ve bu vecihlerin kârîlerinin isimleri zikredilmiştir. Ayrıca kıraat vecihleri kapsamında genellikle kelime köklerine yer verilmiş, farklı vecihlere göre ilgili kelimelerin sîgaları, hangi bâbtan geldikleri veya müfred ya da cemî oldukları belirtilmiştir. Bazen de kelimelerin gramer açısından hangi konumda olduğu ve kıraat vecihlerine göre kazandığı anlamlar üzerinde durulmuştur. Âyet istişhâdları ve kıraat farklılıklarına değinen sözlüklerde manaya etki eden kapsamlı dilsel tahliller bulunması, ilgili âyetlerin yorumuna da yansımaktadır. Dolayısıyla Muhtâru’s-Sıhâh gibi sözlüklerin tefsir ilmine katkı sağladığı ve aynı zamanda tefsir ilminin kaynakları arasında değerlendirilebileceği görülmektedir. Muhtâru’s-Sıhâh başta Kur’ân ve hadis olmak üzere diğer dinî kaynaklardaki kelimeleri, Cevherî’nin es-Sıhâh isimli eserinden ayıklayarak belli bir düzen içinde kayıt altına aldığı için ilim meclislerinde sıklıkla başvurulan bir sözlük olmuştur. Ancak temel dinî ilimler alanındaki akademik literatür incelendiğinde, eserin sahip olduğu şöhrete kıyasla hakkında az sayıda çalışmanın yapıldığı görülmektedir. Dolayısıyla hem bu sözlüğü ana hatlarıyla tanıtan hem de bu sözlükte çokça göze çarpan âyet istişhâdları ve kıraat farklılıklarını ön plana çıkarmayı amaçlayan çalışmamızın alanla ilgili önemli bir boşluğu doldurması beklenmektedir. |
|---|---|
| ISSN: | 2146-4901 |