Müfessir Mukâtil b. Hayyân’ın Yaşamı ve Tefsir İlmindeki Yeri
Mukâtil b. Hayyân (ö. 150/767’den önce) tâbîin nesline mensup Horasanlı bir müfessirdir. Ondan bahseden tabakât ve ricâl türü eserlerde “değeri yüce bir âlim”, “müfessir”, “ilmiyle âmil bir kimse” şeklindeki vasıflarla anılmaktadır. Bundan da ötesi, cerh-ta‘dîl otoriteleri tarafından yalancılıkla it...
Saved in:
| Main Author: | |
|---|---|
| Format: | Article |
| Language: | Arabic |
| Published: |
Burdur Mehmet Akif Ersoy University
2025-06-01
|
| Series: | Burdur İlahiyat Dergisi |
| Subjects: | |
| Online Access: | https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4823792 |
| Tags: |
Add Tag
No Tags, Be the first to tag this record!
|
| Summary: | Mukâtil b. Hayyân (ö. 150/767’den önce) tâbîin nesline mensup Horasanlı bir müfessirdir. Ondan bahseden tabakât ve ricâl türü eserlerde “değeri yüce bir âlim”, “müfessir”, “ilmiyle âmil bir kimse” şeklindeki vasıflarla anılmaktadır. Bundan da ötesi, cerh-ta‘dîl otoriteleri tarafından yalancılıkla itham edilmemiş, rivayetlerinin mevsûkiyeti açısından muteber bir kimse olduğu vurgulanmıştır. Bu yön dikkate alınarak âlimlerin hakkındaki kanaatlerine bakıldığında kendisiyle benzer bir isim taşıyan, aynı çağda yaşayan ve hem ülkemizde hem de dünyada daha büyük bir şöhrete sahip olan Mukâtil b. Süleyman’a (ö. 150/767) nispetle ilim ehli nazarında daha olumlu bir kişilik olduğu görülmektedir. Zira Mukâtil b. Süleyman’ın -yaşadığı dönemde Horasan’daki fikrî ve siyasî çatışmalardan kaynaklı olarak- Şîa’ya, Müşebbihe ve Mürcie’ye nispet edilmesi, buna ilaveten Allah hakkında teşbîh ve tecsîme düştüğü yönünde ithamlar söz konusudur. Mukâtil b. Hayyân ise bu türlü ithamlarla anılmamaktadır. Bu durum onun görüşlerinin değerini ve rivayetlerinin güvenilirliğini artırmaktadır. Tefsirdeki derin bilgisi, engin ilmi ve zâhidâne yaşantısıyla adından söz ettirmiştir. Mücâhid b. Cebr (ö. 103/721), İkrime el-Berberî (ö. 105/723), Dahhâk b. Müzâhim (ö. 105/723) gibi bu sahanın en tanınmış simalarından ders almıştır. Rivayet tefsiri denince ilk akla gelen; Taberî (ö. 310/923), İbn Ebî Hâtim (ö. 327/938), Sa‘lebî (ö. 427/1035), Begavî (ö. 516/1122), İbn Kesîr (ö. 774/1373) ve Süyûtî (ö. 911/1505) gibi mühim isimler eserlerinde Mukâtil b. Hayyân’ın rivayetlerini sıklıkla kullanmışlardır. Hayatı boyunca çeşitli beldelere seyahatler yapmıştır. Kaynakların verdiği bilgilere göre Belh’te, Merv’de ve yaşamının son yıllarında Kâbil yahut Hindistan dolaylarında yaşadığı bilinmektedir. Bu seyahatler ilmî amaçların yanı sıra davet ve irşad gayesi de taşımaktadır. Onun anlatım ve izahları vesilesiyle büyük kitlelerin Müslüman olduğu bilinmektedir. Tüm bu hususiyetler göz önünde bulundurulduğunda Mukâtil b. Hayyân’ın hayatının ve tefsir görüşlerinin ele alınması, tefsirin oldukça bir erken döneminde yaşamış bir simanın daha tanınmasını sağlayacaktır. Ayrıca bu mütevazı çalışmanın Mukâtil b. Hayyân’a dair daha ileri düzeyde yapılabilecek çalışmalar için farkındalık oluşturması hedeflenmektedir. |
|---|---|
| ISSN: | 2980-2407 |