Elmanın Kokusuna Yönelik Ortaya Konulan Tartışmaların Tarihsel Süreci
Çalışma, antik ve orta çağda yetişmiş Helenistik dönem şârihleri arasında “Tekil/birey ya da tikel bağlı olduğu konusundan ayrılabilir mi yoksa ayrılamaz mı?” sorusu etrafında cereyan eden tartışma hakkındadır. Bilhassa tartışmanın fitilini ateşleyen ana argüman Aristoteles’in Kategoriler adlı eseri...
Saved in:
| Main Author: | |
|---|---|
| Format: | Article |
| Language: | Arabic |
| Published: |
Gaziantep University
2025-06-01
|
| Series: | İlahiyat Akademi |
| Subjects: | |
| Online Access: | https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4107291 |
| Tags: |
Add Tag
No Tags, Be the first to tag this record!
|
| _version_ | 1839636464181182464 |
|---|---|
| author | Alaattin Tekin |
| author_facet | Alaattin Tekin |
| author_sort | Alaattin Tekin |
| collection | DOAJ |
| description | Çalışma, antik ve orta çağda yetişmiş Helenistik dönem şârihleri arasında “Tekil/birey ya da tikel bağlı olduğu konusundan ayrılabilir mi yoksa ayrılamaz mı?” sorusu etrafında cereyan eden tartışma hakkındadır. Bilhassa tartışmanın fitilini ateşleyen ana argüman Aristoteles’in Kategoriler adlı eserinde cevher-araz kavramlarından hareketle tümel cevherin, “konuya söylenen” ile (ii) tikel arazın, “konuda bulunan” arasında vuku bulan yüklemleme meselesidir. Burada kendisinin “konuda bulunan” ile ilgili ortaya koyduğu açıklamalar sonraki süreçte şârihler arasında ciddi tartışmaların yaşanmasına neden olmuştur. Ayrıca bu konu özelde elmanın kokusu, ateşin sıcaklığı ve Sokrates’teki beyazlık gibi empirik örnekler üzerinden genelde ise koku meselesiyle birlikte açığa çıkmıştır. Bu durum arazın mevcut konusundan fiziksel veya zamansal olarak ayrılabildiğine dair ileri sürülen betimin tartışılır hale gelmesine neden olmuştur. Bu tartışmalar aynı zamanda Aristotelesçi ontolojinin kategoriler teorisinin sınırlarını ve şârihlerin bu sınırları aşmak için geliştirdiği yaratıcı yorumları ortaya koyma girişimi olarak da kabul edilebilir. Bu açıdan şârihler konu hakkında Aristoteles’in ontolojik açıdan ele almaya çalıştığı cevher-araz ayrımı arasındaki temel farklılıkları irdeleyerek çeşitli itirazlar ileri sürmüşlerdir. Nitekim Aristoteles arazları ele alırken arazların içinde bulundukları şeyden ayrı olarak var olamayacağını belirtmesine rağmen özellikle elma ve diğer şeylerdeki kokuların bize konularından geliyor gibi olması ve bunların araz olarak değerlendirmesi konusunda bir belirsizliğin hâkim olduğu söylenebilir. Bu belirsizliğin giderilmesi adına Porphyrios ve Dexippus zaman çözümü, Ammonius son of Hermias akış çözümü, Simplicius ateş ve ısı üzerinden niteliksel açıdan çözümü ve Philoponus ise genel itibariyle hava ve su ortamı aracılığıyla açığa çıkan diosmik çözümü belirleyerek konuyu çözümlemeye çalışmışlardır. Zaman, akış ve diosmik çözüm önerileri sonraki süreçte Olympiodorus ve Elias tarafından doğrudan atıf yapılarak incelenmiştir. Simplicius döneminde standart bir problem haline gelen koku meselesi şârihlerin incelemeleriyle belli bir aşamaya gelmiş ve tercüme faaliyetiyle birlikte Ebü’l-Ferec İbnü’t-Tayyib ve İbn Sînâ tarafından incelenerek İslâm dünyasına aktarılmıştır. Ebü’l-Ferec konuya üç çözüm önerisiyle yaklaşmış ve ilk iki çözüm önerisi akış ve diosmik çözüme karşılık geldiğini aktardıktan sonra bunları çeşitli açılardan eleştirmiştir. Kendisinin doğru olduğunu kabul ettiği üçüncü çözüm cismanî intiba değil de ruhanî intiba çözümüdür. Onun bu çözümü savunması salt bir Aristoteles savunucusu olduğunu ortaya koymuştur. İbn Sînâ ise mevcut görüşleri eleştirdikten sonra kokunun hem akış hem de havanın dönüşümü ile iletildiğini belirleyerek telifçi bir yaklaşım modeli benimsemiştir. Bu yaklaşım, Helenistik akış teorisi ile diosmik teorinin sentezini temsil eder ve empirik gözlemlerle desteklenir. Genel itibariyle ortaya konan görüşler Kategoriler üzerine yazılan şerhlerde incelense de Philoponus ve İbn Sînâ Kategoriler Şerhi dışında De Anima/Ruh Üzerine adlı esere yazdıkları şerhlerde de konuyu nefs/psikoloji alanına taşıyarak yeni ve orijinal bir bakış açısı ortaya koymaya çalışmışlardır. Ayrıca çalışma içerisinde bu meseleye dair yeni gelişen yaklaşımların etkisiyle söz konusu isimlerin kendilerinden sonraki süreci nasıl etkiledikleri ele alınacaktır. Zira bu yaklaşımlar sorunun doğası dikkate alındığında tartışmaların aslında nefs zeminine doğru evrildiğini gösterir. Nitekim bu hususta Aristoteles’in ontolojisinin bu şüpheden arındırılması adına nefs-mantık düşüncesinin ciddi bir şekilde incelenmesi gerektiği ortaya çıkmaktadır. Bu hususlar göz önünde bulundurularak koku meselesi kronolojik bir şekilde değerlendirilecektir. |
| format | Article |
| id | doaj-art-15914bd33c9f47a7b9d78d35e416570b |
| institution | Matheson Library |
| issn | 2149-3979 |
| language | Arabic |
| publishDate | 2025-06-01 |
| publisher | Gaziantep University |
| record_format | Article |
| series | İlahiyat Akademi |
| spelling | doaj-art-15914bd33c9f47a7b9d78d35e416570b2025-07-07T18:55:08ZaraGaziantep Universityİlahiyat Akademi2149-39792025-06-012112310.52886/ilak.1524545136Elmanın Kokusuna Yönelik Ortaya Konulan Tartışmaların Tarihsel SüreciAlaattin Tekin0https://orcid.org/0000-0002-7007-7746Dicle Üniversitesi İlahiyat FakültesiÇalışma, antik ve orta çağda yetişmiş Helenistik dönem şârihleri arasında “Tekil/birey ya da tikel bağlı olduğu konusundan ayrılabilir mi yoksa ayrılamaz mı?” sorusu etrafında cereyan eden tartışma hakkındadır. Bilhassa tartışmanın fitilini ateşleyen ana argüman Aristoteles’in Kategoriler adlı eserinde cevher-araz kavramlarından hareketle tümel cevherin, “konuya söylenen” ile (ii) tikel arazın, “konuda bulunan” arasında vuku bulan yüklemleme meselesidir. Burada kendisinin “konuda bulunan” ile ilgili ortaya koyduğu açıklamalar sonraki süreçte şârihler arasında ciddi tartışmaların yaşanmasına neden olmuştur. Ayrıca bu konu özelde elmanın kokusu, ateşin sıcaklığı ve Sokrates’teki beyazlık gibi empirik örnekler üzerinden genelde ise koku meselesiyle birlikte açığa çıkmıştır. Bu durum arazın mevcut konusundan fiziksel veya zamansal olarak ayrılabildiğine dair ileri sürülen betimin tartışılır hale gelmesine neden olmuştur. Bu tartışmalar aynı zamanda Aristotelesçi ontolojinin kategoriler teorisinin sınırlarını ve şârihlerin bu sınırları aşmak için geliştirdiği yaratıcı yorumları ortaya koyma girişimi olarak da kabul edilebilir. Bu açıdan şârihler konu hakkında Aristoteles’in ontolojik açıdan ele almaya çalıştığı cevher-araz ayrımı arasındaki temel farklılıkları irdeleyerek çeşitli itirazlar ileri sürmüşlerdir. Nitekim Aristoteles arazları ele alırken arazların içinde bulundukları şeyden ayrı olarak var olamayacağını belirtmesine rağmen özellikle elma ve diğer şeylerdeki kokuların bize konularından geliyor gibi olması ve bunların araz olarak değerlendirmesi konusunda bir belirsizliğin hâkim olduğu söylenebilir. Bu belirsizliğin giderilmesi adına Porphyrios ve Dexippus zaman çözümü, Ammonius son of Hermias akış çözümü, Simplicius ateş ve ısı üzerinden niteliksel açıdan çözümü ve Philoponus ise genel itibariyle hava ve su ortamı aracılığıyla açığa çıkan diosmik çözümü belirleyerek konuyu çözümlemeye çalışmışlardır. Zaman, akış ve diosmik çözüm önerileri sonraki süreçte Olympiodorus ve Elias tarafından doğrudan atıf yapılarak incelenmiştir. Simplicius döneminde standart bir problem haline gelen koku meselesi şârihlerin incelemeleriyle belli bir aşamaya gelmiş ve tercüme faaliyetiyle birlikte Ebü’l-Ferec İbnü’t-Tayyib ve İbn Sînâ tarafından incelenerek İslâm dünyasına aktarılmıştır. Ebü’l-Ferec konuya üç çözüm önerisiyle yaklaşmış ve ilk iki çözüm önerisi akış ve diosmik çözüme karşılık geldiğini aktardıktan sonra bunları çeşitli açılardan eleştirmiştir. Kendisinin doğru olduğunu kabul ettiği üçüncü çözüm cismanî intiba değil de ruhanî intiba çözümüdür. Onun bu çözümü savunması salt bir Aristoteles savunucusu olduğunu ortaya koymuştur. İbn Sînâ ise mevcut görüşleri eleştirdikten sonra kokunun hem akış hem de havanın dönüşümü ile iletildiğini belirleyerek telifçi bir yaklaşım modeli benimsemiştir. Bu yaklaşım, Helenistik akış teorisi ile diosmik teorinin sentezini temsil eder ve empirik gözlemlerle desteklenir. Genel itibariyle ortaya konan görüşler Kategoriler üzerine yazılan şerhlerde incelense de Philoponus ve İbn Sînâ Kategoriler Şerhi dışında De Anima/Ruh Üzerine adlı esere yazdıkları şerhlerde de konuyu nefs/psikoloji alanına taşıyarak yeni ve orijinal bir bakış açısı ortaya koymaya çalışmışlardır. Ayrıca çalışma içerisinde bu meseleye dair yeni gelişen yaklaşımların etkisiyle söz konusu isimlerin kendilerinden sonraki süreci nasıl etkiledikleri ele alınacaktır. Zira bu yaklaşımlar sorunun doğası dikkate alındığında tartışmaların aslında nefs zeminine doğru evrildiğini gösterir. Nitekim bu hususta Aristoteles’in ontolojisinin bu şüpheden arındırılması adına nefs-mantık düşüncesinin ciddi bir şekilde incelenmesi gerektiği ortaya çıkmaktadır. Bu hususlar göz önünde bulundurularak koku meselesi kronolojik bir şekilde değerlendirilecektir.https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4107291logicnafs/psychologyaccidentapplefragrancearistotlehellenistic commentatorsabū al-faraj ibn aṭ-ṭayyibmantıknefs/psikolojiarazelmakokuaristoteleshelenistik şârihlerebü’l-ferec i̇bnü’t-tayyib. |
| spellingShingle | Alaattin Tekin Elmanın Kokusuna Yönelik Ortaya Konulan Tartışmaların Tarihsel Süreci İlahiyat Akademi logic nafs/psychology accident apple fragrance aristotle hellenistic commentators abū al-faraj ibn aṭ-ṭayyib mantık nefs/psikoloji araz elma koku aristoteles helenistik şârihler ebü’l-ferec i̇bnü’t-tayyib. |
| title | Elmanın Kokusuna Yönelik Ortaya Konulan Tartışmaların Tarihsel Süreci |
| title_full | Elmanın Kokusuna Yönelik Ortaya Konulan Tartışmaların Tarihsel Süreci |
| title_fullStr | Elmanın Kokusuna Yönelik Ortaya Konulan Tartışmaların Tarihsel Süreci |
| title_full_unstemmed | Elmanın Kokusuna Yönelik Ortaya Konulan Tartışmaların Tarihsel Süreci |
| title_short | Elmanın Kokusuna Yönelik Ortaya Konulan Tartışmaların Tarihsel Süreci |
| title_sort | elmanin kokusuna yonelik ortaya konulan tartismalarin tarihsel sureci |
| topic | logic nafs/psychology accident apple fragrance aristotle hellenistic commentators abū al-faraj ibn aṭ-ṭayyib mantık nefs/psikoloji araz elma koku aristoteles helenistik şârihler ebü’l-ferec i̇bnü’t-tayyib. |
| url | https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4107291 |
| work_keys_str_mv | AT alaattintekin elmanınkokusunayonelikortayakonulantartısmalarıntarihselsureci |